How to ปรับพฤติกรรมลูกเชิงบวกด้วยการสะท้อนคิด

เมื่อพูดถึงเรื่องการพัฒนาตัวเองเพื่ออนาคตแล้ว สิ่งหนึ่งที่สำคัญไม่น้อยไปกว่า Hard Skill และ Soft Skill ทั้งหลายคือ ทักษะการคิดและรู้เท่าทันอารมณ์ความคิดของตัวเอง

ทักษะสะท้อนความคิด หรือ Self-Reflection เป็นสิ่งที่พ่อแม่ชวนลูกฝึกฝนเพื่อให้พวกเขานำไปพัฒนาตนเองทั้งในด้านอารมณ์ ความคิดและพฤติกรรมได้

การสะท้อนคิดคืออะไร?

การสะท้อนคิดคือการคิดอย่างถี่ถ้วน รอบคอบในเรื่องต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องที่เพิ่งเรียนรู้จากตำรา จากห้องเรียน หรือเรื่องที่ได้เรียนรู้ผ่านประสบการณ์ในชีวิตประจำวัน 

อาจกล่าวได้ว่าการสะท้อนคิดเป็นกระบวนการวิเคราะห์และสะท้อนการกระทำของตน (Reflective Practice) เมื่อได้เรียนรู้หรือมีประสบการณ์ต่อสิ่งต่างๆ ว่าเราเรียนรู้ เข้าใจหรือรับมือกับสิ่งเหล่านั้นได้ดีเพียงใด มีข้อบกพร่องอะไรที่เราได้เรียนรู้ พัฒนา ปรับพฤติกรรมและหาวิธีแก้ปัญหาต่างๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

ประโยชน์ของการสะท้อนคิด

การสะท้อนคิดมีความสำคัญต่อพัฒนาตนเองทุกด้าน เพราะทุกวันนี้มีข้อมูลข่าวสารและประสบการณ์เรียนรู้ใหม่ๆ เกิดขึ้นได้ทุกวัน การที่เด็กๆ มีโอกาสได้สะท้อนคิดของตนเอง จะช่วยฝึกการสังเกต การคิดวิเคราะห์ จัดระบบความคิด เพื่อนำสิ่งที่ได้เรียนรู้มาใช้ให้เกิดประโยชน์อย่างรอบด้าน นอกจากนี้การสะท้อนคิดยังมีประโยชน์ คือ

• พัฒนาความสามารถในการไตร่ตรองกระบวนการรับรู้ของตน
• ฝึกให้เป็นคนละเอียดรอบคอบ มองรอบด้าน ไม่ด่วนตัดสินใจซึ่งอาจทำให้เกิดปัญหาตามมา
• สามารถระบุอุปสรรคที่พบ เพื่อหาทางแก้ไขได้ตรงจุด
• ทำให้สามารถระบุเป้าหมายได้ชัดเจน
• เป็นการทบทวนตนเองเพื่อให้จุดเด่น จุดด้อยเพื่อนำไปสู่การพัฒนา

พ่อแม่ช่วยลูกสะท้อนคิดได้อย่างไร

การสะท้อนคิดสำหรับผู้ใหญ่ อาจเหมือนกับช่วงเวลาสิ้นปีที่เราทบทวนตัวเองว่าในปีที่ผ่านมาเราได้เรียนรู้ เติบโต หรือทำผิดพลาดในเรื่องใดบ้าง มีเรื่องใดบรรลุเป้าหมาย มีเรื่องใดต้องพัฒนาต่อ การตั้งเป้าหมายปีใหม่หรือ New Year Resolution ก็อาจเรียกได้ว่าเป็นเป้าหมายที่เกิดจากการสะท้อนคิดในปีที่ผ่านมา

สำหรับพ่อแม่ สามารถนำวิธีที่เราทบทวนตัวเองในวันสิ้นปี มาช่วยฝึกให้ลูกสะท้อนคิดผ่านเรื่องราวต่างๆ ในชีวิต ประจำวันได้ โดยเริ่มจากตั้งคำถามในเรื่องที่ต้องการชวนให้ลูกสะท้อนคิด ดังนี้ 

• สถานการณ์ที่เกิดขึ้นมีจุดเด่นเรื่องใด
• เริ่มแรกมีสมมติฐานอะไรกับสถานการณ์นี้ และสมมติฐานนั้นตรงหรือไม่
• มีความเห็นต่อสถานการณ์อย่างไร
• มีวิธีการเผชิญกับสถานการณ์อย่างไร

หลังจากตั้งคำถามชวนคิดแล้ว พ่อแม่สิ่งที่พ่อแม่ทำเพื่อชวนลูกสำรวจพฤติกรรมสะท้อนความคิดได้คือ

1. จดบันทึก

ให้ลูกได้ใช้เวลาคิดวิเคราะห์และเขียนบันทึก โดยไม่ต้องจำกัดว่าต้องเป็นการเขียนเท่านั้น วัยรุ่นที่มีหัวศิลปะ อาจมีสมุดวาดเขียนที่พวกเขาสามารถวาด และจดความคิดและความรู้สึก หรือบางคนอาจชอบสมุดบันทึกที่มีสติกเกอร์และปากกาหลากสี ขอเพียงเป็นการจดที่ลูกได้ทบทวน สะท้อนความคิดของตัวเองไม่ว่าวิธีใดก็ถือว่ามีประโยชน์

2. สำรวจมุมมอง

เมื่อเข้าสู่วัยรุ่น ลูกจะเริ่มพัฒนาความสามารถในการมองเห็นสิ่งต่าง ๆ จากมุมมองของผู้อื่น การมองและเข้าใจมุมมองของผู้อื่นอย่างรอบด้าน เป็นทักษะที่ยากและต้องได้รับการฝึกฝน หากวัยรุ่นมีโอกาสพบผู้คนที่แตกต่างหลากหลาย ก็จะได้เรียนรู้มุมมองที่กว้างขึ้น พ่อแม่ช่วยให้ลูกสำรวจมุมมองที่แตกต่างได้ด้วยวิธีต่างๆ คือ

• หาโอกาสให้ลูกเผชิญโลกกว้าง เช่น การเป็นนักเรียนแลกเปลี่ยน ร่วมโปรแกรม Work & Travel หรือพาลูกเข้าร่วมกิจกรรมที่มีผู้คนหลากหลาย
• หาหนังสือที่นักเขียนมีมุมมองแปลกใหม่ หรือกระทั่งมุมมองที่ต่างจากความเชื่อในครอบครัวของเรา ให้ลูกอ่าน และสอบถามว่าลูกคิดอย่างไร
• ชวนลูกเปิดรับสื่อ เช่น เพลง ภาพยนตร์ หรืองานศิลปะ จากหลากหลายวัฒนธรรม เพื่อศึกษามุมมองเหล่าจากวัฒนธรรมที่แตกต่างหลากหลาย

3. ประเมินคุณค่า

หาโอกาสชวนลูกพูดคุยประเด็นต่างๆ ที่ลูกจะได้แสดงความคิดเห็นถึงคุณค่าของสิ่งต่างๆ เช่น หากกำลังดูข่าว วัยรุ่นตั้งครรภ์ อาจถามว่าลูกคิดอย่างไรกับประเด็นเหล่านี้ รับฟังอย่างจริงใจ ไม่ตัดสินความคิดเห็นของลูก แต่อาจให้คำแนะนำอย่างเหมาะสมผ่านการแสดงความคิดเห็นของคุณ เมื่อเห็นว่าความคิดของลูกอาจเป็นอันตรายต่อตัวลูกเอง โดยยึดหลักว่าความคิดเห็นไม่มีถูกผิด แต่สามารถแลกเปลี่ยนกันด้วยเหตุผลได้ 

การชวนลูกคุยประเด็นต่างๆ ไม่เพียงทำให้พ่อแม่รู้จักและเข้าใจความคิดของลูกมากขึ้น แต่เด็กๆ ยังได้ฝึกสะท้อนคิดขณะที่ตนเองแสดงความคิดเห็นด้วย พ่อแม่อาจใช้คำถามที่แนะนำข้างต้นเพื่อช่วยจุดประเด็นความคิดของลูก ถึงแม้ลูกจะไม่ค่อยตอบโต้ หรือแสดงความคิดเห็น แต่การที่พ่อแม่บอกเล่าความรู้สึก ความเห็น หรือคุณค่าที่คุณยึดถือในชีวิตให้ลูกฟัง ก็จะทำให้ลูกเริ่มคิดตามว่าพวกเขามีความคิดต่อประเด็นเหล่านั้นอย่างไร 

หากคุณพ่อคุณแม่สนใจศึกษาวิธีการสะท้อนคิดกับลูกอย่างลงลึก แนะนำหนังสือ ‘สร้างทักษะแห่งอนาคต ด้วย Makerspace และ STEAM Design Process’  ที่อ่านแล้วเข้าใจง่าย ทุกบ้านสามารถนำไปปรับใช้ได้

สุดท้ายแล้ว วัยรุ่นเป็นช่วงเวลาแห่งการเปลี่ยนผ่าน หากพ่อแม่สามารถปลูกฝังวิธีคิดที่เป็นประโยชน์ ก็จะช่วยนำลูกไปสู่เส้นทางชีวิตที่เหมาะสมได้ในที่สุด 

แหล่งอ้างอิง (Sources):

• Encouraging Teens to Self-Reflect This Time of Year 
• 7 เหตุผล ทำไมพ่อแม่ควรจัดมุม #Makerspace ให้ลูกที่บ้าน