ปลูกฝังคุณค่าในตัวลูกให้รู้จัก “รักและเคารพสิทธิในตนเอง”

การสอนลูกให้รู้จักดูแลร่างกายไปจนถึงสิทธิในตนเอง เป็นเรื่องที่พ่อแม่ควรให้ความสำคัญ การสอนหรือการพูดคุยแบบไหนจะเป็นสิ่งที่ถูกต้อง ควรทำและเหมาะสมกับช่วงวัยของลูก เพื่อปลูกฝังให้ลูกรู้จักคุณค่า รักและเรียนรู้ที่เคารพสิทธิของตนเองและผู้อื่นที่สามารถเริ่มต้นได้จากในครอบครัว ซึ่งมีวิธีการตามแต่ละช่วงวัยดังนี้

1) วัย 0-1 ปี เป็นวัยที่พ่อแม่ต้องตอบสนองเขาให้ได้มากที่สุด ไม่ว่าจะเป็นการอุ้ม กอด หรือการพูดคุย เพื่อให้เด็กรู้ว่าเขามีความสำคัญกับพ่อแม่และให้เขารับรู้ว่าสามารถไว้ใจได้ ขั้นต่อมาในเชิงของการสอนด้านร่างกาย พ่อแม่ควรให้การปกป้อง ดูแล โดยการสอนลูกอย่างไรให้รู้ว่าร่างกายสำคัญ และลูกสามารถยืนหยัดได้ว่าลูกชอบหรือไม่ชอบได้ ฉะนั้น ถ้าหากลูกไม่ชอบ หรือคนที่ไม่รู้จักมาขอสัมผัส พ่อแม่สามารถหยุดและให้การปกป้องลูกก่อน 

เนื่องจากเด็กในวัยนี้ยังไม่สามารถบอกหรือพูดได้และมีภูมิคุ้มกันที่น้อยกว่าเด็กวัยอื่น การกอด หอม จูบ หรือสัมผัสที่มาจากคนอื่นอาจทำให้เด็กติดเชื้อ ดังนั้น สิ่งที่สำคัญที่สุด คือ การให้พ่อแม่รับรู้ว่าเด็กรับรู้ได้ถึงการปกป้อง การที่พ่อแม่พูดคุยกับลูกบ่อยๆ จะส่งผลให้เขาคุ้นเคยกับคนมากขึ้น ก่อให้เกิดการรู้จักตนเองและพ่อแม่มากขึ้น

2) วัย 2-3 ปี ด้านพัฒนาการเด็กจะเริ่มมีการเคลื่อนไหวอย่างรวดเร็ว เริ่มใช้ร่างกายสำรวจสิ่งต่างๆ รอบตัว เริ่มมีภาษา เริ่มพูดได้บ้าง เรียกขั้นนี้ว่า Autonomy เด็กวัยนี้เริ่มเรียนรู้เรื่องร่างกาย และรู้ว่าอวัยวะส่วนไหน ทำอะไรบ้าง และเริ่มเรียนรู้และแยกได้ว่าใครเป็นใคร ดังนั้น ในวัยนี้ควรสอนในเรื่องการช่วยเหลือ ดูแลตนเอง ไม่ว่าจะเป็นการอาบน้ำ แปรงฟัน แต่งตัว หรือสิ่งที่เด็กสามารถทำอะไรให้ตนเองได้ เพื่อที่เด็กจะได้เรียนรู้เรื่องร่างกายและความสามารถของตัวเอง 

ดังนั้น ถ้าพ่อแม่อยากให้เด็กปกป้องร่างกายตนเองได้ ต้องให้เด็กรู้จักร่างกายตนเองด้วย อาจจะสอนจากนิทาน การใช้ร่างกายจริงและชี้ให้เห็น การลงมือทำ หรือการใช้ตุ๊กตา ที่สำคัญเด็กวัยนี้เริ่มเรียนรู้เรื่องอวัยวะ ซึ่งเป็นสิ่งที่พ่อแม่จะต้องสอน ไม่ว่าจะเป็นในเรื่องของการขับถ่าย การทำความสะอาด การพูดชื่ออวัยวะตามจริง เพราะว่าเวลาที่เกิดอะไรขึ้นเด็กสามารถระบุได้ หรือแม้แต่การสอนว่าส่วนไหนของร่างกายที่ไม่ควรให้ใครมาจับแม้แต่คนที่ใกล้ชิด คือ บริเวณหน้าอก ปาก ก้น อวัยวะเพศ และขาหนีบ ถ้าหากพ่อแม่มองเป็นเรื่องธรรมชาติและพูดกับลูกได้ เด็กก็จะกล้าพูดกับพ่อแม่มากขึ้น และเนื่องจากพัฒนาการของเด็กในวัยนี้อยู่ในขั้น Phallic และ Genital Stage ซึ่งเป็นช่วงที่คาบเกี่ยวการเรียนรู้และทำความเข้าใจในเรื่องของอวัยวะเพศ ทำให้บางครั้งเด็กชอบจับ เล่นอวัยวะเพศตัวเอง การเบี่ยงเบนความสนใจโดยการหากิจกรรมให้ลูกทำเพื่อสร้างสิ่งสนใจอื่นแทนเป็นสิ่งที่พ่อแม่สามารถทำได้ 

3) วัย 3-5 ปี ช่วงวัยนี้เรียกว่า Belongings หรือการที่เด็กสามารถดูแลของตัวเอง เช่น เสื้อผ้า กระเป๋า ของเล่น เป็นต้น ซึ่งเด็กวัยนี้จะเริ่มแต่งตัวเองได้บ้าง ถือเป็นเรื่องที่ทำให้เด็กเรียนรู้ถึงความสำคัญในส่วนที่ควรปกป้อง และเป็นการสอนในเรื่องของการช่วยเหลือตัวเองในระดับหนึ่ง 

นอกจากนี้ ยังเป็นเรื่องของการดูแลข้าวของเครื่องใช้ หรือของที่ตัวเองเป็นเจ้าของ เด็กจะรักษาสิทธิของตัวเองได้ โดยเริ่มจากการดูแลของของตัวเองและตัวของเด็กเอง เป็นสิ่งสำคัญที่พ่อแม่จะต้องสอนหรือให้เด็กเรียนรู้โดยเริ่มจากที่บ้านและเริ่มขยายสู่พื้นที่ข้างนอก และถ้าเด็กสามารถยืนหยัดและดูแลของตัวเองได้ เด็กจะค่อยๆ เรียนรู้เรื่องสิทธิของตัวเองและผู้อื่น และที่สำคัญ เมื่อเด็กเรียนรู้ที่จะรักของของตัวเองแล้ว เด็กก็จะได้เรียนรู้สิทธิที่จะแบ่งให้ใครหรือไม่ก็ได้ ทั้งนี้ ในการยืนหยัดของเด็กจะต้องไม่ขัดกับกฎ 3 ข้อ คือ ไม่ทำร้ายผู้อื่น ไม่ทำร้ายตัวเอง และ ไม่ทำให้ข้าวของเสียหาย 

4) วัย 3-6 ปี เป็นเรื่องของหน้าที่ของตัวเอง เด็กที่สามารถปกป้องตัวเองได้ดีจะรู้ว่าตัวเองมีหน้าที่อะไร รู้ว่าแต่ละคนมีสิทธิ์แค่ไหน การถูกละเมิดหรือไม่ไปละเมิดใครควรจะเคารพกฎ 3 ข้อ ส่วนที่สำคัญนอกเหนือจากการถูกละเมิด คือ เด็กจะต้องเห็นคุณค่าของตัวเอง เริ่มจากการที่เด็กดูแลรับผิดชอบตัวเองได้ กล่าวคือ พอเด็กมีหน้าที่เพิ่มขึ้น ได้ช่วยงานบ้าน ไปโรงเรียนเป็นส่วนหนึ่งของห้องเรียน เด็กก็จะมีสายสัมพันธ์กับบุคคลอื่นๆ ได้ ตรงนี้คือการได้รับการยอมรับว่าตัวเขาเองมีคุณค่า 

สิ่งที่สำคัญในวัยนี้ที่พ่อแม่จะสอนได้ คือ การยอมรับในตัวลูก ลดการเปรียบเทียบ การไม่ตำหนิจุดอ่อน มองให้เห็นจุดดี การให้ความชื่นชม สนับสนุน ถ้าเด็กมองเห็นจุดดีของตัวเองได้ เด็กจะค่อนข้างมั่นคง ไม่ให้ใครมาละเมิดหรือกลั่นแกล้งได้ง่าย ทำให้เด็กยืนหยัดความมีคุณค่าในตัวเองและปกป้องสิทธิของตัวเองได้ดี 

ครูเม - เมริษา ยอดมณฑป นักจิตวิทยาเด็กและครอบครัว

เจ้าของเพจ “ตามใจนักจิตวิทยา”