หลักสูตรฐานสมรรถนะในต่างประเทศเป็นอย่างไร? ชวนดูหลักสูตรฐานสมรรถนะที่สำเร็จในต่างแดน

มนุษย์ทุกคนล้วนมีความสามารถอย่างน้อยด้านหนึ่งแฝงอยู่ในตัวเอง และความสามารถแต่ละด้านล้วนสนับสนุนให้มนุษย์ประสบความสำเร็จในด้านนั้น ๆ หากผู้มีความสามารถได้รับการส่งเสริมอย่างถูกวิธีผ่านระบบการศึกษา

ถึงแม้ความสามารถด้านต่าง ๆ เช่น ภาษา ตรรกะ มนุษยสัมพันธ์ มิติสัมพันธ์ ฯลฯ จะมีลักษณะที่แตกต่างกันอย่างชัดเจนและดูเป็นไปได้ยากที่คน ๆ หนึ่งจะถนัดหลายด้าน เช่น เก่งทั้งภาษาและคณิตศาสตร์ แต่สิ่งหนึ่งที่พวกเราทุกคนต้องยอมรับก็คือ แค่ความสามารถอย่างเดียวไม่อาจทำให้คนเราแสดงความโดดเด่นในด้านนั้น ๆ ออกมาได้ โดยไม่อาศัยคุณลักษณะเชิงพฤติกรรมที่อาจเรียกได้ว่าเป็นการประยุกต์ใช้องค์ความรู้ ทักษะ ความสามารถ และคุณลักษณะอื่นเข้าด้วยกันจนเกิดเป็นผลงานเชิงประจักษ์ คุณลักษณะเชิงพฤติกรรมนี้เรียกว่า “สมรรถนะ”

หลายประเทศได้มีแนวคิดในการส่งเสริมสมรรถนะของประชาชนผ่านระบบการศึกษา โดยจะเห็นว่ามีการใช้ “หลักสูตรฐานสมรรถนะ” อย่างแพร่หลาย โดยสำหรับประเทศไทยหลักสูตรชนิดนี้มีจุดเด่นอยู่ที่การวัดผลแบบสมรรถนะ หรือการวัดผลจากความสามารถของผู้เรียนในการประยุกต์ใช้สิ่งที่ได้เรียนรู้แทนการท่องจำเนื้อหา และตั้งอยู่บนฐานคิดหลัก 4 ฐาน ได้แก่

1. ส่งเสริมให้ผู้เรียนเป็นเจ้าของหรือศูนย์กลางของการเรียนรู้ 

2. พัฒนาให้ผู้เรียนมีสุขภาวะที่ดีรอบด้านอย่างเสมอภาค 

3. พัฒนาให้ผู้เรียนมีสมรรถนะที่จำเป็นในการดำรงชีวิตและในการสร้างประโยชน์ต่อสังคม 

4. พัฒนาให้ผู้เรียนเท่าทันและสามารถปรับตัวต่อความเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวิทยาการได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ถึงตอนนี้หลายคนอาจมีคำถามว่า แล้วหลักสูตรฐานสมรรถนะในต่างประเทศเป็นอย่างไร เมื่อนำมาใช้แล้วเกิดผลลัพธ์อย่างไรกับผู้เรียน เพื่อเป็นหาคำตอบสำหรับคำถามที่ว่ามานี้ วันนี้เราจะพาทุกคนไปรู้จักกับหลักสูตรชนิดนี้ของ 3 ประเทศที่ขึ้นชื่อว่ามีระบบการศึกษาที่ดีเป็นอันดับต้น ๆ ของโลก ซึ่ง 2 ใน 3 ตั้งอยู่ในทวีปยุโรป และอีกหนึ่งตั้งอยู่ในทวีปเอเชียกัน

ประเทศฟินแลนด์ เป็นประเทศที่ตั้งอยู่ทางตอนเหนือของทวีปยุโรป หรือที่เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าอยู่ในกลุ่มประเทศสแกนดิเนเวีย จากการจัดอันดับคุณภาพการศึกษา ในระดับนานาชาติหลายครั้ง การศึกษาของฟินแลนด์มักเป็น 1 ใน 3 ลำดับแรก (Top 3) ของโลกเสมอ หลักสูตรฐานสมรรถนะของฟินแลนด์ตั้งอยู่บนฐานคิดหลัก 2 ฐาน ได้แก่

1. การให้ผู้เรียนเป็น “ศูนย์กลาง” ของการศึกษา และ

2. การให้ผู้เรียนเป็น “ผู้เล่น” อย่างเต็มที่

ฐานคิดแรกของหลักสูตรฐานสมรรถนะฟินแลนด์ มุ่งเน้นความเข้าใจในเนื้อหาต่าง ๆ ของผู้เรียนโดยไม่เน้นการท่องจำทฤษฎี และมองว่าผู้เรียนแต่ละคนต่างมีสมรรถนะคนละด้าน ดังนั้น จึงไม่เน้นการใช้ข้อสอบเป็นเครื่องมือวัดผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน แต่ผู้สอนและผู้เรียนจะร่วมกันออกแบบเครื่องมือวัดผลชนิดอื่นที่เหมาะสมกับผู้เรียนแต่ละคน ส่วนฐานคิดอีกฐานหนึ่งมุ่งเน้นให้ผู้เรียนชั้นปฐมวัย (Early childhood) เรียนรู้ผ่านการเล่นและการทำกิจกรรมต่าง ๆ เพราะต้องการให้ระบบการศึกษาส่งเสริมพัฒนาการด้านสังคมและสุขภาพมากกว่าวิชาการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเด็กเล็ก

นอกจากนี้ ระบบการศึกษาของฟินแลนด์ยังเอื้อให้ผู้สอนมีอิสระและความยืดหยุ่นในการออกแบบกระบวนการเรียนรู้ ดังนั้น กระบวนการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นจึงสอดคล้องกับความต้องการของผู้เรียนแต่ละคนอย่างแท้จริง

ประเทศเนเธอร์แลนด์ เป็นประเทศที่ตั้งอยู่ในกลุ่มเบเนลักซ์ (ซึ่งประกอบด้วยเบลเยียม เนเธอร์แลนด์ และลักเซมเบิร์ก) ของทวีปยุโรป ระบบการศึกษาของเนเธอร์แลนด์มีชื่อเสียงจากการที่องค์การ UNICEF ได้เคยระบุในรายงานประจำปีฉบับหนึ่งว่า เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้เด็กชาวดัตช์มีความสุขที่สุดในโลก หลักสูตรฐานสมรรถนะของเนเธอร์แลนด์มีลักษณะสำคัญ 3 ประการ คือ

1. ทางเลือกและความเท่าเทียม

2. ระบบติดตามความก้าวหน้าและการวัดผล และ

3. วันหยุด

หลักสูตรฐานสมรรถนะดัตช์ เปิดโอกาสให้ผู้เรียนมีตัวเลือกที่หลากหลาย เเละตรงตามความสามารถ ไม่ต้องถูกจำกัดให้เลือกเรียนสายวิชาบางสายเพียงเพราะมีโอกาสในการเรียนต่อหรือทำงานมากกว่า อีกทั้งโรงเรียนต่าง ๆ ยังมีคุณภาพมาตรฐานสูงใกล้เคียงกัน และมีค่าใช้จ่ายไม่สูง ดังนั้น ทุกคนจึงสามารถเข้าถึงการศึกษาที่มีคุณภาพได้อย่างเท่าเทียมกัน

สำหรับระบบประเมินความก้าวหน้าของผู้เรียนนั้น แม้จะเป็นสิ่งที่สร้างความกดดันไม่น้อยให้แก่ผู้เรียนในหลายประเทศ แต่ในเนเธอร์แลนด์มันคือการทดสอบความถนัดรายบุคคลของผู้เรียน เพื่อให้ผู้เรียนทราบว่าชั้นเรียนประเภทใดในระดับมัธยมศึกษาเหมาะสมกับตัวเองที่สุด โดยไม่ว่าผู้เรียนจะเลือกชั้นเรียนประเภทใด ทางเลือกต่าง ๆ ทั้งการศึกษาต่อและการประกอบอาชีพก็ยังเปิดกว้างให้พวกเขาเสมอ

ลักษณะเด่นสุดท้ายของหลักสูตรฐานสมรรถนะของเนเธอร์แลนด์คือวันหยุด วันหยุดหรือปิดเทอมของผู้เรียนชาวดัตช์จะไม่ได้หยุดพร้อมกันทั้งประเทศ แต่จะกระจายกันหยุดตามภูมิภาคต่าง ๆ เพื่อลดความแออัด สิ่งที่น่าสนใจก็คือ โดยเฉลี่ยแล้วผู้เรียนแต่ละคนจะได้หยุดเรียนถึง 9 สัปดาห์ต่อปี ทั้งนี้ เพื่อให้ผู้เรียนได้มีเวลาเพียงพอในการศึกษาหาความรู้ตามความสนใจ และความถนัดของตัวเอง อีกทั้งเพื่อเพิ่มพูนทักษะอื่น ๆ นอกเหนือจากทักษะทางวิชาการด้วย

สำหรับประเทศสุดท้ายคือประเทศสิงคโปร์ ประเทศนี้ตั้งอยู่ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ซึ่งเป็นภูมิภาคเดียวกับประเทศไทย แม้สิงคโปร์จะเป็นอีกประเทศหนึ่งที่ระบบการศึกษามีคุณภาพสูง แต่ต้องยอมรับว่าระบบการศึกษาท้องถิ่นก่อให้เกิดความเครียดแก่ผู้เรียนพอสมควร ต่างจากสองประเทศแรก ลักษณะของหลักสูตรฐานสมรรถนะสิงคโปร์สะท้อนหลักคิด 3 หลัก ได้แก่

1. “Thinking Schools, Learning Nation”

2. “Teach Less, Learn More (TLLM)” และ

3. “Thinking Global, Staying Connected To Singapore”

หลักคิดแรกสะท้อนให้เห็นมุมมองของภาครัฐสิงคโปร์ต่อระบบการศึกษา นั่นคือ เน้นการสร้างชาติโดยใช้การศึกษาเป็นเครื่องมืออย่างหนึ่ง โดยการเรียนการสอนจะให้ความสำคัญกับกระบวนการเรียนรู้มากกว่าการท่องจำ หลักคิดต่อมามุ่งเน้นการศึกษาที่มีประสิทธิภาพ การมีส่วนร่วมของผู้เรียน และการพัฒนาผู้เรียนแบบองค์รวมมากกว่าการเรียนเพื่อเตรียมตัวสอบ สำหรับหลักคิดสุดท้ายคือ การสร้างชาติให้เป็นเมืองระดับโลกโดยที่ประชากรยังรู้สึกผูกพัน และมองว่าสิงคโปร์เป็นบ้านของตัวเอง

จะเห็นว่า แม้หลักสูตรฐานสมรรถนะในต่างประเทศจะมีแนวคิดที่ต่างกันอยู่บ้าง แต่ลักษณะสำคัญที่หลักสูตรของประเทศทั้งหลายเหล่านี้มีคือ การสร้างกระบวนการเรียนรู้ที่ตอบสนองความต้องการของผู้เรียน และเน้นการประยุกต์สิ่งที่ได้เรียนรู้มากกว่าการท่องจำ จึงเป็นที่น่าสนใจว่าเมื่อหลักสูตรฐานสมรรถนะ 2565 ของสพฐ. ได้ถูกนำไปอย่างเต็มรูปแบบแล้วอนาคตของการศึกษาไทยจะเปลี่ยนไปในทิศทางใด และจะช่วยให้คุณภาพการศึกษาดีขึ้นหรือไม่ เราคงจะต้องจับตาดูกันต่อไป

Sources

• จัดการศึกษาฐานสมรรถนะอย่างไรให้สำเร็จ ผ่านเลนส์การศึกษานานาชาติ