การคิดเชิงวิพากษ์ (Critical Thinking) คืออะไร? ใช่อย่างที่เรากำลังเข้าใจ

Critical Thinking ถือเป็นคำหนึ่งที่เรามักได้ยินอยู่บ่อยๆ ใครๆ ก็มักบอกว่าให้เรามี Critical Thinking แต่รู้ไหมคะว่าบ่อยครั้ง ทักษะอย่าง Critical Thinking หรือการคิดเชิงวิพากษ์มักถูกเข้าใจผิดและใช้งานผิดกันอยู่บ่อยๆ หลายครั้งเราเข้าใจว่า Critical Thinking หมายถึงการคิดอย่างมีเหตุผลเฉยๆ แต่เอ้ . . . มันใช่หรือเปล่า? ใช่อย่างที่เราคิดไหม? มาหาคำตอบร่วมกันในบทความนี้เลยค่ะ

Critical Thinking คืออะไร?

Critical Thinking หรือที่เรามักเรียกกันว่าการคิดเชิงวิพากษ์ในภาษาไทยหมายถึงการคิดอย่างมีวิจารณญาณ การคิดที่มีองค์ประกอบของการไตร่ตรอง ตั้งคำถาม และวิเคราะห์เพื่อให้ได้มาซึ่งคำตอบ หนทาง หรือทางออกต่อปัญหาหรือการตัดสินใจทำสิ่งๆ หนึ่ง หรือรับมือกับสิ่งๆ หนึ่งได้อย่างดีที่สุด

Critical Thinking มักถูกเข้าใจผิดว่าเป็น การคิดอย่างมีเหตุผล อย่างมีตรรกะหรือการคิดพิจารณาสิ่งต่างๆ ตามเหตุผลและหลักการอย่างเดียว แต่สโคปของทักษะการคิดเชิงวิพากษ์จริงๆ แล้วมีความกว้างและเชื่อมโยงกับกลวิธีการคิดในลักษณะอื่นๆ เช่น การคิดในรูปแบบการไตร่ตรอง, การตั้งคำถาม, การวิเคราะห์ หรือการสังเคราะห์อยู่มาก รวมถึงหลายๆ ครั้ง การคิดเชิงวิพากษ์ยังต้องอาศัยการพิจารณาถึงความรู้สึกและอารมณ์ของเราหรือคนอื่นๆ ร่วมด้วย แก่นที่แท้จริงของทักษะการคิดเชิงวิพากษ์จริงๆ แล้วจึงไม่ใช่แค่เรืองของเหตุผล แต่ยังรวมถึงอารมณ์และองค์ประกอบอื่นๆ หรือกล่าวได้ว่าแท้จริงแล้ว เจ้าทักษะ Critical Thinking นี้ คือการคิดอย่างไรให้พอดี สมดุล จนสามารถงอกเงยออกมาเป็นหนทางหรือคำตอบที่ดีที่สุดให้กับเราได้

เป็นการคิดในรูปแบบองค์รวม (holistic) หรือการคิดอย่างรอบด้านที่ไม่ได้จำกัดว่าต้องอยู่แค่เพียงในมิติหรือกรอบของตรรกะเสมอไป ถือเป็นหนึ่งในทักษะในการช่วยตัดสินใจ รับมือ แก้ไข และการใช้ชีวิตที่ดีและมีประโยชน์ที่สุดทักษะหนึ่งในชีวิตของเราเลยก็ว่าได้นั่นเองค่ะ

Critical Thinking ไฉนไยถูกเข้าใจผิด

อย่างที่เรากล่าวกันไปข้างต้นว่า Critical Thinking มักถูกพิจารณาว่าเป็นเรื่องเหตุผล ตรรกะ เวลาเราจินตนาการใครสักคนกำลังใช้งานทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ เราอาจรู้สึกว่าเขาคงต้องกำลังคิดถึงสิ่งต่างๆ อย่างมีเหตุผลหรือเต็มไปด้วยตรรกะหลักการต่างๆ มากมายอยู่แน่ แต่ในสถานการณ์จริงๆ แล้ว เมื่อเราลองสำรวจหรือมองดูคนที่กำลังใช้ทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ หลายๆ ครั้ง เราจะเห็นได้อย่างชัดเจนว่านอกเหนือจากเหตุผล หลักการ ความรู้ และการค้นคว้าแล้ว ทักษะการคิดแบบ Critical Thinking ที่ดีก็ยังคงเป็นทักษะที่ต้องพิจารณาถึงความรู้สึก อารมณ์ หรือเรื่องราวอื่นๆ ในประเด็นต่างๆ ที่อาจจะสมเหตุผลสมผล มีเหตุมีผลหรือไม่มีเหตุมีผล ไม่สมเหตุสมผลเลยก็ได้ เพราะในชีวิตจริง มีปัญหามากมายที่หลายๆ ครั้ง ปัจจัยต่างๆ ก็อาจไม่สามารถใช้เหตุผลรับมือ การคิดเพื่อรับมือกับสิ่งๆ นี้ที่ดีที่สุดในเชิง Critical Thinking จึงไม่ใช่การคิดอย่างมีเหตุผลอย่างเดียว แต่คือการคิดอย่างมีวิจารณญาณ การคิดอย่างรอบด้าน พิจารณาตามความละเอียดอ่อนของแต่ละสถานการณ์และองค์ประกอบปัจจัยอื่นๆ ต่างๆ ที่อาจมีอยู่

นอกเหนือจากการไม่ได้เป็นเพียงแค่ทักษะเชิงเหตุผลเฉยๆ แล้ว เจ้าทักษะ Critical Thinking นี้ก็ยังไม่ได้หมายความว่าเป็นเรื่องของความคิด แม้จะมีชื่อว่าทักษะการคิด แต่ Critical Thinking ยังสามารถรวมถึงการลงมือทำเพื่อให้ได้มาซึ่งคำตอบหรือหนทางต่างๆ เป็นการตัดสินใจ ลงมือทำ หรือรับมือกับสิ่งต่างๆ อย่างมีวิจารณญาณทั้งในรูปของการลงมือทำ-ประสบการณ์และการคิดนั่นเอง

Critical Thinking ทักษะที่สำคัญทั้งในปัจจุบันและอนาคต

แม้ Critical Thinking จะเป็นทักษะที่มีมานาน แต่ปฏิเสธไม่ได้ว่าในปัจจุบัน ทักษะการคิดเชิงวิพากษ์นี้กลายเป็นทักษะที่มีความสำคัญ และจำเป็นต่อเรามากขึ้นเรื่อยๆ การเปลี่ยนแปลงของสิ่งต่างๆ ที่รวดเร็วในปัจจุบัน หรืออย่างที่ได้รับการนิยามว่ามีภาวะ VUCA หรือ Volatility (ความผันผวน), Uncertainty (ความไม่แน่นอน) Complexity, (ความสลับซับซ้อน) และ Ambiguity (ความคลุมเครือ) จนถึงข้อมูลต่างๆ ที่หลั่งไหลในโลก Online เราคงใช้ชีวิตอย่างดีไม่ได้เลยหากขาดซึ่งการคิดอย่างมีวิจารณญาณ 

โดยนอกเหนือจากคุณประโยชน์ในเรื่องของการตัดสินใจ หรือรับมือกับสิ่งต่างๆ แล้ว การมีทักษะ Critical Thinking ยังสามารถช่วยในเรื่องการเปิดมุมมองใหม่ๆ เมื่อเราคิด พิจารณาหรือตั้งคำถามต่อสิ่งต่างๆ ในรูปแบบใหม่แล้ว นอกเหนือจากเราจะได้คำตอบที่ดี เรายังอาจได้คำตอบใหม่ๆ ที่ทำให้เรามองเห็นสิ่งใหม่ๆ อีกด้วย

บทบาทของ Critical Thinking ในแวดวงการศึกษา

Critical Thinking มีความสำคัญในชีวิตประจำวันของเราแล้ว แต่ในแวดวงอื่นๆ เจ้าทักษะนี้ก็มีความสำคัญเช่นกัน โดยเฉพาะในบริบทของแวดวงการศึกษา ทักษะ Critical Thinking ถือเป็นหนึ่งในทักษะหลักของการเรียนการสอนแบบ Active Learning ซึ่งเป็นทิศทางการพัฒนาและเปลี่ยนแปลงในปัจจุบันหลักๆ ของบ้านเรา  

การทำความเข้าใจทักษะ Critical Thinking อย่างดีที่สุดสำหรับคุณครูจึงมีความสำคัญไม่เพียงแค่การเป็นตัวช่วยส่วนตัวในชีวิตของเรา แต่ยังเป็นสะพานสำคัญในการส่งต่อไปยังเด็กๆ ซึ่งนอกเหนือจากการศึกษาค้นคว้า หรือเรียนรู้ความหมายของทักษะ Critical Thinking ผ่านบทความหรือหนังสือแล้วอีกหนึ่งเคล็ดลับที่คุณครูสามารถทำได้ก็คือการลองลงมือทำฝึกทักษะนี้ด้วยตนเองจนเกิดเป็นองค์ความรู้ทั้งภายนอกและภายในจริงๆ ที่สามารถส่งต่อได้ไม่ยาก เรียกได้ว่าเป็นการพัฒนาที่ช่วยให้เกิดประโยชน์ต่อทั้งการทำงานและการใช้ชีวิตของเราเลยก็ว่าได้นั่นเอง

อ้างอิง:

• What is critical thinking? - Student Academic Success
• Critical Thinking (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
• Critical Thinking คืออะไร? ทักษะที่จำเป็นอย่างยิ่งอนาคต