‘Self-awareness’ พื้นฐานสำคัญก่อนเข้าสังคม

หลายๆท่านอาจจะเคยได้ยินคำว่า ความฉลาดทางด้านอารมณ์ (emotional intelligence) กันมาแล้ว ซึ่งความฉลาดทางด้านอารมณ์เป็นความสามารถในการรับรู้ เข้าใจ และสามารถรับมือกับอารมณ์ทั้งของตนเอง และผู้อื่นได้

แน่นอนว่าความฉลาดทางด้านอารมณ์คือปัจจัยสำคัญที่จะทำให้ลูกนั้นสามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคม รวมถึงเป็นที่รักของผู้อื่นได้ วันนี้เลยอยากจะชวนทุกท่านมาทำความรู้จักกับหนึ่งในองค์ประกอบ ซึ่งเรียกได้ว่าเป็นองค์ประกอบตั้งต้นของความฉลาดทางด้านอารมณ์ นั่นคือ การตระหนักรู้ในตนเอง (self-awareness)

Photo by zoo_monkey on Unsplash

การตระหนักรู้ในตนเอง (self-awareness) เป็นความสามารถในการรับรู้ และเข้าใจ ความคิด อารมณ์ ความรู้สึก สิ่งที่เราให้คุณค่า รวมถึงเข้าใจว่าสิ่งเหล่านี้ส่งผลต่อเรา หรือพฤติกรรมของเราอย่างไรบ้าง ซึ่งจะช่วยให้มนุษย์เราสามารถประเมินจุดเด่น – จุดบกพร่องของตนเองเพื่อนำไปพัฒนาตนเองต่อไปได้ โดยที่จะสามารถแบ่งการตระหนักรู้ได้ออกเป็น 2 ประเภท คือ

1.การตระหนักรู้ภายใน (internal self-awareness) คือการมองเห็น หรือเข้าใจว่าเรามีตัวตน ความคิด ความรู้สึก หรือให้คุณค่ากับสิ่งใด และสิ่งเหล่านี้มีผลต่อคนอื่น ๆ อย่างไรบ้าง 

การตระหนักรู้ประเภทนี้จะช่วยให้เด็ก ๆ สามารถเข้าใจ รวมถึงเท่าทันความคิด ความรู้สึก หรืออารมณ์ของตนเองได้มากยิ่งขึ้น ซึ่งจะช่วยให้เขาสามารถรับมือกับสถานการณ์ต่าง ๆ ได้ดียิ่งขึ้น เช่น เมื่อลูกกำลังรู้สึกไม่ดีอยู่ หากเด็ก ๆ มีความสามารถในการตระหนักรู้ที่มากพอ เราจะระบุได้ว่าความรู้สึกที่เกิดขึ้นนี้คือความรู้สึกอะไร มีสาเหตุมาจากไหน และเราควรที่จะจัดการกับมันอย่างไร แต่หากเราขาดความสามารถในด้านนี้ไป เราอาจระบุสาเหตุของความรู้สึกผิดพลาด จนนำไปสู่การแก้ปัญหาที่ผิดไปได้ เช่น พาลโมโหใส่ผู้อื่น เพราะเข้าใจว่าเขาเป็นสาเหตุที่ทำให้เราโกรธ เป็นต้น

2.การตระหนักรู้ภายนอก (external self-awareness) คือการมองเห็น หรือเข้าใจว่าตัวตนของเราเป็นแบบไหนในมุมมองของคนอื่น ๆ

การตระหนักรู้ประเภทนี้จะช่วยให้เราสามารถเข้าอกเข้าใจผู้อื่น (empathy) ได้มากขึ้น ว่าเพราะอะไรเขาถึงทำเช่นนี้ เปรียบเสมือนการได้รับ feedback จากคนรอบข้าง ว่าเขามองพฤติกรรม หรือว่าความคิดของเราอย่างไร ซึ่งจะช่วยให้เราสามารถรับมือ และทำงานร่วมกับผู้อื่นได้ดียิ่งขึ้น 

Photo by Leo Rivas on Unsplash

ทำอย่างไรให้ลูกมีการตระหนักรู้ในตนเอง (self-awareness)

พ่อแม่ผู้ปกครองสามารถเริ่มต้นได้ง่าย ๆ ได้ด้วยการตั้งคำถามเวลาที่ลูกเกิดอารมณ์ต่าง ๆ โดยให้เขาระบุว่าขณะนี้เขากำลังรู้สึกอย่างไรอยู่ มีสาเหตุมาจากอะไร และเขาจะจัดการกับอารมณ์เหล่านั้นอย่างไรบ้าง หากเด็ก ๆ ไม่สามารถตอบได้ คุณพ่อคุณแม่ก็ต้องค่อย ๆ ไล่เรียงความรู้สึกไปพร้อมกับเขา ว่าในขณะนี้เขากำลังรู้สึกแบบไหน เกิดขึ้นตอนไหน จากอะไร เพื่อให้ลูกค่อย ๆ เรียนรู้ และทำความเข้าใจสิ่งที่กำลังรู้สึก หลังจากนั้นก็ให้เขาสรุปออกมาในรูปแบบของประโยค “ฉัน/หนู/ผม (หรือชื่อของลูก) รู้สึก__________ เพราะ__________” เพื่อให้เขาได้สะท้อน และทบทวนความรู้สึกของตนเองอีกครั้ง เช่น หนูรู้สึกโกรธ เพราะฉันวิ่งแล้วสะดุดล้มพื้นหญ้า เป็นต้น

นอกจากนี้วิธีข้างต้นแล้ว ยังมีกิจกรรมอีกหลากหลายรูปแบบที่จะช่วยส่งเสริมการตระหนักรู้ในตนเองให้กับเด็ก ๆ เช่น การเขียนไดอารี่ทบทวนเรื่องราวในแต่ละวัน ว่าในวันนั้นเขาพบเจอเรื่องอะไรมาบ้าง รู้สึกอย่างไรกับเหตุการณ์เหล่านั้น และมีวิธีการรับมืออย่างไร หรือการทำบันทึกอารมณ์ประจำวัน โดยระบายสีในปฏิทิน และใช้สีเป็นตัวแทนของอารมณ์ความรู้สึกต่าง ๆ เพื่อให้พวกเขาได้ทำความเข้าใจ และสำรวจความรู้สึกของตนเอง ซึ่งพ่อแม่ผู้ปกครองสามารถออกแบบกิจกรรมอื่น ๆ หรือชวนลูกมาออกแบบกิจกรรมที่เหมาะกับตัวเอง เพื่อให้เกิดความตระหนักรู้ในตนเอง เตรียมพร้อมสำหรับการก้าวสู่โลกภายนอกต่อไป

ขอบคุณข้อมูลจาก

-       https://positivepsychology.com/self-awareness-matters-how-you-can-be-more-self-aware/

-       https://raisingkidswithpurpose.com/self-awareness-skills-for-kids/

-       https://hbr.org/2018/01/what-self-awareness-really-is-and-how-to-cultivate-it

-       https://www.positiveaction.net/blog/teaching-self-awareness-to-students